انواع مالکیت و شاخه های آن کدامند؟

انواع مالکیت از روزی شکل گرفت که بشر قصد داشت اسباب و وسایل تحت اختیار خود بگیرد تا در راستای آن امور روزمره و اهداف خود را دنبال کند. به همین خاطر مهفمومی به نام «مالکیت» شکل گرفت. در طی گذر زمان افراد باید این قانون را یاد بگیرند که به اموال دیگران، که در اختیار خودشان هست، احترام بگذارند. با پیشرفت اراضی و املاک قوانین و مقررات نیز در حوزه حاکمیت اشخاص بر اموال شکل گرفت. همین قوانین به مرور زمان پیشرفته‌تر و گسترده‌تر شد. امروزه یکی از مهم‌ترین حقوق افراد «مالکیت» است که طبق قوانین احترام به افراد در این حوزه وظیفه هر شخصی است. ما در این مقاله قصد داریم به مفهوم «مالکیت و انواع آن» بپردازیم.

مالکیت چیست؟

حقی که فرد بتواند در حدود قوانین، هرگونه تصرفی در مال داشته باشد و هرگونه استفاده‌ای از آن ببرد «مالکیت» گفته می‌شود. براساس این تعریف و طبق قوانین ملکی مالک می‌تواند حق استعمال، بهره‌برداری و انتقال مال خود را به هر صورتی داشته باشد مگر در مواردی که قانون درباره آن استثناء باشد.

«مالکیت» یک اعتبار عقلایی است که جامعه آن را در نظر گرفته و معتبر می‌داند. در واقع، رابطه بین شخص و مال را در اختیار او را به عنوان مالکیت می‌شناسند. در ادامه با انواع مالکیت و شاخه‌های آن بیشتر آشنا می‌شوید.

انواع مالکیت و شاخه‌های آن

بعد از اینکه مفهوم مالکیت در جوامع بشری شکل گرفت، نوع رابطه فرد نیز با امول تغییر کرد و به انواع مالکیت تقسیم‌بندی شد. در این میان، مالکیت کامل‌ترین حق مالی اشخاص نسبت به اموال است. با این وجود، مالکیت فقط رابطه فرد وعلاقه او نسبت به اموال نیست. حقوق اشخاص نسبت به اموال، در مراتب ضعیف‌تر از مالکیت شامل حق انتفاع و حق ارتفاق نیز می‌شود. در ادامه برخی از مهم‌ترین دسته‌بندی‌های شناخته شده در خصوص مالکیت را بیان می‌کنیم.

مالکیت عین / مالکیت منافع

منظور ار مالکیت عین، مالکیت خود مال است و در مقابل مالکیت منافع مال قرار دارد. «مالکیت عین مال» سه ویژگی اصلی دارد: اول اینکه مالکیت کاملا مطلق است و شخص مالک نسبت به آنچه در ملکیت خود دارد، حق هرگونه تصرف و انتفاع دارد مگر در مواردی که قانون درباره آن استثناء باشد. به این معنی اگر که هرگونه تصرفی منع نشده باشد، مجاز و قانونی است. البته باید این را اضافه کنیم که مالکیتی در حمایت و مورد قبول قانون است که به جامعه زیان نرسیده باشد (اصل ۴۴ قانون اساسی).

دوم اینکه مالکیت انحصاری است، یعنی هیچ مالی را از تصرف صاحب آن نمی‌توان بیرون کرد مگر در حکم قانون باشد (ماده ۳۱ قانون مدنی). بر این اساس، مالک می‌تواند مانع از هرگونه تصرف و انتفاع غیرقانونی دیگران شود. سوم اینکه مالکیت عین دائمی و بادوام است. یعنی دائمی بودن مالکیت مختص مالکیت عین است و مالکیت منافع ممکن است موقت باشد.

برای مطالعه بیشتر: روش‌های مختلف انتقال مالکیت ملک

به دنبال انواع مالکیت ، «منافع مال» ثمره و فایده‌ای است که از آن مال به دست می‌آید. اگر کسی مالک عین مالی است، بصورت طبیعی مالک منافع آن مال نیز خواهد بود مگر اینکه منافع به دیگری منتقل شده باشد. به عبارتی می‌توان گفت «مالکیت عین» و «منافع مال» قابل تفکیک از یکدیگر هستند، مانند اینکه منافع ملک به وسیله اجاره به مستأجر واگذار شده باشد. در این حالت مستأجر مالکیت منافع مال را در اختیار دارد.

مالکیت عرصه / مالکیت اعیان

این نوع تقسیم‌بندی از انواع مالکیت به ملک اختصاص دارد و در مورد اموال دیگر صدق نمی‌کند. «عرصه» به معنای زمین ملک است و «اعیان» به معنای بنا و مستحدثات ایجاد شده بر روی زمین است. به طور معمول اشخاص بصورت همزمان مالک عرصه و اعیان هستند، اما پیش می‌آید در برخی مواقع نیز شخص، مالک یکی از عرصه و اعیان باشد. برای مثال در املاک موقوفه ، مالک زمین موقوفه است و مستأجری که اقدام به احداث بنا بر روزی زمین نموده، مالک بنای احداث شده بر روی زمین است.

مالکیت مفروز / مالکیت مشاع

یکی از انواع مالکیت «مشاع» است. اگر مال فقط یک مالک داشته باشد، اصطلاحا به آن مال «مفروز» گفته می‌شود و اگر بیش از یک مالک داشته باشد، مالک مشاع نامیده می‌شود.

بیشتر بخوانید: ملک مشاع چیست؟

کلیک کنید

مالکیت اختصاصی / مالکیت اشتراکی

این نوع از تقسیم‌بندی در قانون تملک آپارتمان‌ها ذکر شده است و شامل ساختمان‌هایی می‌شود که مشمول قانون مذکور هستند. طبق ماده ۲ قانون تملک آپارتمان‌ها، قسمت‌های مذکور در این قانون عبارت از قسمت‌هایی از ساختمان که حق استفاده از آن منحصر به یک یا چند آپارتمان یا محل پیشه مخصوص نبوده و به کلیه مالکین نسبت به قسمت اختصاصی آن‌ها تعلق می‌گیرد.

بنابراین «مشترکات ساختمان» به هر بخش از ساختمان گفته می‌شود که همه مالکین حق استفاده از آن را دارند و هیچ یک از مالکین نمی‌توانند بصورت اختصاصی و انحصاری از آن بهره‌برداری کنند و مالکیت آن‌ها اشتراکی است. نمونه‌های از مشترکات ساختمان راه‌پله، حیاط و پشت‌بام نمونه‌هایی از مشترکات ساختمان هستند. البته در عرف جامعه مشترکات ساختمان با مشاعات ساختمان اشتباه گرفته می‌شود. در صورتی که این دو با از نظر حقوقی و تعاریف با یکدگیر متفاوت هستند.

در مقابل مالکیت اشتراکی، «مالکیت اختصاصی» قرار می‌گیرد که بخش‌هایی از ساختمان است که هر یک از مالکین به صورت اختصاصی می‌توانند از آن استفاده و بهره ببرند.