مکان شما: صفحه اصلی » قوانین و مقررات » کاربرد فورس ماژور یا قوه قهریه در قراردادهای ملکی
کاربرد فورس ماژور یا قوه قهریه در قراردادهای ملکی
یکی از شروطی که در قرارداد وجود دارد، فورس ماژور یا قوه قهریه است که بار مسئولیت را در صورت وقوع اتفاقات طبیعی وغیرمنتظره از سر طرفین حاضر در قرارداد برداشته میشود. و مانع انجام تعهدات ذکرشده در قرارداد خواهد شد.
فورس ماژور به چه معناست؟
در فارسی فورس ماژور به معنای قوه قهریه یا قوه قاهره است اما فورس ماژور یک اصطلاح فرانسوی به معنای قدرت برتر میباشد.
دو معنای عام و خاص برای فورس ماژور یا قوه قهریه به صورت زیر وجود دارد:
معنای خاص کلمه فورس ماژور: فورس ماژور در معنای خاص عبارتند از حادثهای بی نام یعنی غیر منتسب به شخص معین و صرفا ناشی از نیروهای طبیعی که غیر قابل اجتناب و غیر قابل پیشبینی باشد.
معنای عام کلمه فورس ماژور: هر حادثه خارجی که خارج از چهارچوب قدرت کسی که متعهد میشود، باشد.
فورس ماژور که در فارسی به قوه قاهره یا قوه قهریه ترجمه شده اصطلاحی درحقوق فرانسه است. فورس ماژور یا قوه قهریه دارای دو معنای عام و خاص است:
معنی کلمه فورس ماژور در معنای عام عبارت است از هر حادثه خارجی که خارج از حیطه قدرت کسی که تعهدی را به عهده گرفته است یا همان متعهد باشد.
معنی کلمه فورس ماژور در معنای خاص عبارت است از حادثهای بی نام (یعنی غیر منتسب به شخص معین و صرفاً ناشی از نیروهای طبیعی)، غیرقابل پیشبینی و غیر قابل اجتناب.
برخی از حقوقدانان فرانسوی بین فورس ماژور و حادثه غیر مترقبه فرقی را گذاشتهاند که حادثه غیرمترقبه، حادثهای درونی به معنای اینکه وابسته به فعالیت متعهد است به طورمثال آتشسوزی، اعتصاب و اغتشاش و….
اما فورس ماژول حادثهای بیرونی میباشد مانند طوفان، سیل و… است.
یک مثال عینی که میتوان در حال حاضر گفت شیوع یک بیماری مانند ویروس کرونا هم مصداقی از فورس ماژور است.
بیشتر بخوانید: فسخ قرارداد مشارکت در ساخت و ساز
تعریف قوه قهریه در قانون مدنی
فورس ماژور و یا قوهقهریه براساس ماده ۲۲۷ قانون مدنی ایران، حادثهای است که آن را نمیتوان به متعهد ارتباط داد. از جمله ارتباطی که با قلمرو فعالیت متعهد بوده و حادثه غیر مترقبه پذیرفته میشود یا صرفا ناشی از عوامل بیرونی (مانند طوفان، زلزله و …) و جدا از متعهد است.
شرایط فورس ماژور در قرارداد
در قرارداد، فورس ماژور از مهمترین بندهای یک قرارداد میباشد که در قرارداد براساس توافقات طرفین و زمینه تخصصی آنها نوشته شده است و باید تمام شرایط فورس ماژور را در حین توجه به جزییات قرارداد را مدنظر قرار داد.
برای فورس ماژور، معمولا ۳ شرط در حقوق بین المللی و داخلی نوشته شده است که به صورت زیر میباشد:
۱- باید حادثه غیرقابل اجتناب باشد.
در قانون مدنی براساس تعریف قوه قهریه، به حادثهای قوه قهریه گفته میشود که غیر قابل اجتناب و به تعبیر دیگر غیر قابل دفع باشد. اجرای تعهد در واقع با وقوع حوادث قهریه امکانپذیر نیست و کسی متعهد به امر غیر ممکن نمی باشد.
۲- باید حادثه غیرقابل پیش بینی باشد
حادثه باید در صورتی قابل پیشبینی باشد، متعهد موظف شود که تدابیر احتیاطی بیشتری برای اجتناب از آن اخذ نماید و در آخر باید از عقد قرارداد جلوگیری کند. در کل حادثهای غیر قابل پیشبینی است که تحقق آن غیر عادی، ناگهانی و کمیاب است.
۳- باید حادثه خارجی باشد
معمولا حوادث قهریه یا همان حوادث غیرمرتقبه خارج از توان و اختیارات متعهد و قلمرو و مسئولیت او است.در این صورت عیب مواد اولیه یا تقصیر کارکنان متعهد، قوه قهریه به شمار نمیآید هر چند که غیر قابل پیشبینی و غیر قابل خودداری باشد.
در ماده ۲۲۷ قانون مدنی، فورس ماژور با در نظرگرفتن اینکه متخلف از انجام تعهد وقتی محکوم به تادیه خسارت خواهد شد که نتواند ثابت کند که عدم انجام، به خاطر علت خارجی بوده است که نتوان به او ربط داد، تعیین شده باشد.
نکته مهم : از نظر آیین دادرسی، اثبات فورس ماژور برعهده متعهد باید باشد. به این معنی است که متعهد باید اثبات نماید که یک علت خارجی به او مربوط نیست و این علت خارجی باعث عدم اجرای تعهد شده است.
براساس تعریف دیگری در ماده ۲۲۹ قانون مدنی ایران، اگر متعهد ثابت کند که به خاطر حادثهای که برطذف شدن از آن خارج از حیطه اقتدار او است نتوانسته از عهده تعهد خود بربیاید، به تاییدیه خسارت محکوم نخواهد شد.
آثار فورس ماژور یا قوه قهریه
آثار فورس ماژور در متن قرارداد یا توافقنامه آورده میشود. در صورتی که دلیل عدم انجام تعهد،قوه قهریه باشد، متعهد مسئولیتی را نخواهد داشت. و اگر متعهد بتواند از بروز حادثه جلوگیری کند و خود باعث بروز حادثه شده باشد، دیگر وصف خارجی بودن در حادثه نیست و مسئولیت بر عهدهی خود میباشد.
قراردادهای معوض یعنی قراردادهایی که طرفین در مقابل هم تعهدی را برعهده دارند.
به علاوه درقراردادهای معوض، اگر برای یکی از طرفین فورس ماژول اتفاق بیافتد و از انجام تعهدش منع شود، از انجام تعهد طرف دیگر تبرئه میشود.
اثر فورس ماژول براساس موارد زیر ممکن است انجام شود:
۱- سقوط تعهد و انحلال قرارداد
اگر فورس ماژور درصورت امکان دائمی اجرای قرارداد را در جریان داشته باشد، موجب سقوط تعهد و انحلال قرارداد ملکی خواهد شد.
فورس ماژور در موارد زیر باعث سقوط تعهدات نمیشود:
• درمواردی که متعهد به موجب قرارداد خطرات ناشی از قوه قهریه را پذیرفته و در قرارداد آشکارشده باشد که حتی در صورت تحقق قوه قهریه، مسئول متعهد میباشد. در صورتی که قانون این مسئولیت را مشخص کرده باشد.
• عدم امکان اجرا در مواردی جزئی میباشد و فقط شامل برخی از تعهدات ناشی از قرارداد است. برائت متعهد نیز در مواردی جزئی است که نسبت به تعهداتی که اجرا آن انجام میشود که همچنان مسئولیت باشد.
• فورس ماژور درصورتی که ناشی از تقصیر متعهد باشد.
درقراردادهای دو تعهدی نکته مهم این است که در آنها تعهد یک طرف علت تعهد طرف دیگر میباشد.
و هرگاه تعهد یک طرف به علت فورس ماژور سرنگون شود، تعهد طرف دیگر نیز حذف و قرارداد منحل میشود. برای فروس ماژول، مهمترین اثر تمام شدن قرارداد و انحلال آن میباشد.
۲- تعلیق قرارداد
فروس ماژور وقتی موجب تعلیق قرارداد میشود که بروز حادثهای موجب عدم امکان اجرای تعهد شده موقت شود.
و بعد از رفع مانع، اثر خود را قرارداد بدست میآورد. منوط به اینکه اجرای آن فایده خود را حفظ کرده و منطبق بر اراده طرفین است. دادگاه میتواند تشخیص دهد که ماهیت قرارداد به کلی دگرگون شد و در زمان وقوع عقد اجرای آن برخلاف اراده مشترک طرفین است، به آن حکم انحلال میخورد.
بهتر است که شرط فورس ماژور در خصوص اجرای تعهدات در زمان فورس ماژول در قرارداد ذکر شود.